Księga ławnicza miasta Barcina 1564-1668 (-1758)
Autor: Frąś Marcin, Nowosad Wiesław (oprac.)
Wydawnictwo:
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
Miasto wydania:
Warszawa
Rok wydania:
2022
Liczba stron:
343
https://www.archiwa.gov.pl/produkt/ksie … 1668-1758/
(тут можна придбати паперову, там же є PDF)
Historia Barcina jako miasta sięga drugiej połowy XV w. Precyzyjna data jego lokacji jest dziś niemożliwa do określenia, musiało to jednak nastąpić przed 1472 r., skoro w treści królewskiego przywileju targowo-jarmarcznego
z tego roku Barcin wymieniany jest już jako miasto. Miasto lokowano na prawie niemieckim w odmianie magdeburskiej (powszechnie zwanym prawem magdeburskim).
Barcin leży na pograniczu Kujaw i Wielkopolski. Granicą oddzielającą dwa województwa w okresie staropolskim było koryto Noteci. Stąd też można spotkać się z określeniem, iż miasto lokowano w dolinie Noteci. Niemniej jednak do końca XVIII w. miasteczko administracyjnie należało do powiatu kcyńskiego w województwie kaliskim. Przez Barcin wiodła jedna z dwóch dróg prowadzących z Poznania do Bydgoszczy, przez Gniezno i Mogilno. Była to droga najstarsza, a przy tym znacznie bezpieczniejsza2. Szlak ten widnieje na mapie sporządzonej przez szwedzkiego rysownika i inżyniera Erika Jönssona Dahlberga. Ośrodek wraz z okolicznymi wsiami i miastami tworzył kompleks dóbr. Wśród nich należy wymienić następujące miejscowości: Młodocin, Kierzkowo, Wolice, Krotoszyn, Wilkowo, Bielawy, Radłowo, Sadłogoszcz (w 1517 r. Andrzej Krotoski oddał tę wieś na wyderkauf Maciejowi Gostyńskiemu, kasztelanowi śremskiemu za 300 grzywien), Piechcin, Lutkowo, Jankowo od około 1510 r. (w 1527 r. Andrzej Krotoski oddał tę wieś na wyderkauf Mikołajowi Kobylańskiemu za 200 złotych polskich), Mikołajkowo (przedmieście Pakości), Pakość, Rybitwy (przedmieście Pakości), Wielowieś. W 1602 r. połowę miasta Pakość z przedmieściami oraz Radłowo, Wielowieś, Rybitwy
sprzedano na rok na wyderkauf Maciejowi Baranowskiemu, kasztelanowi biechowskiemu, za 31 tysięcy złotych polskich4. Od XIII w. osada pełniła jeszcze jedną ważną funkcję, mianowicie stanowiła centrum parafii miejsko-wiejskiej. Co prawda nie zachowały się żadne materiały pozwalające określić jej zasięg w średniowieczu, jednakże wiadomo, że w drugiej połowie XVI w.
należały do niej: Barcin-Wieś, Ptur, Pturek, Knieja. Jeszcze w XVI w., w latach 1574–1584, po rozpadzie parafii dąbrowieckiej, do parafii Barcin przyłączono Dąbrówkę i Złotowo. Natomiast w XVIII w. zasięg parafii poszerzył się o Julianowo. Jurysdykcję nad parafią sprawowała diecezja kujawska. Kompleks ten był dość rozproszony. Znajdował się w dwóch województwach (kaliskim i inowrocławskim) i czterech powiatach (kcyńskim, gnieźnieńskim, bydgoskim, inowrocławskim). Największa część tego okręgu parafialnego znajdowała się po kujawskiej stronie.
Miasto Barcin przez cały omawiany okres należało do grupy miast szlacheckich. Jego założenie i rozwój przypisuje się możnowładczej rodzinie Krotoskich herbu Leszczyc, przybyłej na Kujawy z Wielkopolski. Klucz dóbr barcińskich Krotoscy trzymali w swoich rękach do 1621 r. Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu majątek trafiał kolejno w ręce: Sieniawskich, Lanckorońskich, Grudzińskich, Komorowskich, Gocławskich, Szygowskich, Jaranowskich, Łochockich. Już nigdy nie pozostawał w jednych rękach na dłuższy czas, nie odgrywał też większej roli ekonomicznej i politycznej.
Mimo niewątpliwej potrzeby, edycje źródłowe ksiąg małych miast nie cieszyły się do tej pory nadmierną popularnością wśród wydawców. Skupiali się oni – co zrozumiałe – przede wszystkim na edycjach ksiąg średniowiecznych wielkich miast, takich jak Kraków, Gdańsk czy Toruń, których przygotowanie wydawało się oczywistością. Z obszaru Wielkopolski i Kujaw, a więc dzielnic, na styku których lokowany został Barcin, powstały zaledwie trzy takie publikacje i to dopiero w ostatnich latach. Wydano do tej pory księgę ławniczą Szamotuł z lat 1567–1579, księgę radziecką Pleszewa z lat 1485–1519 i księgę wójtowską Jarocina z lat 1571–161111. Wszystko są to miasteczka wielkopol skie. Edycję źródłową z obszaru Kujaw reprezentuje tylko jedno opracowanie znacznie większego jednak miasta – Bydgoszczy12. Celem uzupełnienia wypada podać jeszcze dwa kolejne wydawnictwa: księgę ławniczą sądu przedmiejskiego Chełmna z lat 1480–155913 i księgę ławniczą Nowego nad Wisłą
z lat 1416–152714. Oba miasteczka leżały już w Prusach Królewskich, dzielnicy graniczącej od północy z Kujawami, a więc poza interesującym nas obszarem, niemniej rzeczywista ich odległość od Barcina – w porównaniu z Szamotułami, Pleszewem czy Jarocinem – była kilkukrotnie mniejsza.
